Nie stój tak, czemu się nie bronisz?
Te słowa usłyszałam w ostatnich dniach kilka razy. Adresowane głównie do chłopców, ale nie tylko do nich.

Słowa, które płyną z dobrych intencji – szczerej troski, zaniepokojenia, chęci zadbania o dziecko.

I wcale nie pomagają. Wręcz przeciwnie.

Po pierwsze, nikt nie wybiera świadomie reakcji w obliczu zagrożenia*. Zagrożenie to nie tylko drapieżnik czy rozpędzony samochód. To także siostra, która wyrywa zabawkę, kolega, który zajął miejsce, czy pokrzykujący dorosły.
Oraz  każda inna sytuacja, którą mózg danego człowieka zinterpretuje jako niebezpieczną (i nie ma to nic wspólnego z racjonalnymi przesłankami).
Czyli – ja mogę uznać coś za błahostkę, a dla mojego dziecka to będzie bardzo poważna sytuacja.
Układ nerwowy, który ocenia stopień ryzyka, automatycznie włącza reakcje służące przetrwaniu. Włącza je hierarchicznie – najpierw szukanie wsparcia w otoczeniu (dzieci – u rodziców, bliskich dorosłych, innych zaufanych ludzi).
Jeśli to z jakiegoś powodu zawiedzie, uruchamia reakcję walki lub ucieczki. Aktywnie podejmujemy wówczas próbę pokonania sytuacji poprzez walkę (krzyk, agresja fizyczna etc.) lub ucieczkę (opuszczamy miejsce zdarzenia).
I w końcu, kiedy mózg uzna, że nic z powyższych nie pomoże, ma jeszcze trzecią opcję – zamrożenie. Zastygnięcie. Nie mam pomocy z zewnątrz, nie mogę się bronić, zatem “wyłączam się”, aby doznać jak najmniejszych szkód. To reakcja ofiary dopadanej przez drapieżnika – udaje martwą, bo wówczas jest cień szansy, że zostanie uznana za padlinę, i odbierze swemu oprawcy apetyt. Ale to nie wszystko. Zastygnięcie pomaga czuć mniej. Mniej bólu, mniej cierpienia.

Wszystkie te mechanizmy działają u każdego z nas każdego dnia. Czasem przejścia między nimi są niezauważalne, każdy ze stanów trwa ułamek sekundy, a to, co możemy zaobserwować, to sam efekt koońcowy: zastygnięcie bez wcześniejszego szukania wsparcia w otoczeniu czy reakcji obronnej.

I to jest właśnie ta sytuacja, w której roczniak atakuje czterolatka, a ten stoi jak wryty i się nie broni.
Sytuacja, w której ktoś nas ruga z góry do dołu, a my stoimy ze spuszczoną głową.
Sytuacja, w której jadę autem jako pasażerka i widząc wychodzących na pasy zza zaparkowanego samochodu pieszych, otwieram szeroko z przerażeniem usta i oczy i nie mogę ostrzec kierowcy (nikomu nic się nie stało, na szczęście).

Układ nerwowy nie podlega ocenie. On sam ocenia i podejmuje błyskawiczne decyzje, która ze strategii będzie najlepsza dla naszego przetrwania. Nie ma sensu wyrzucać sobie  braku reakcji, bo to nie był nasz wybór. To jakby złościć się na brzuch, że boli.


Po drugie, rodziców często niepokoi dziecięca bierność. A to, że nie pójdzie odebrać swojej własności, a to, że “chowa się za maminą spódnicą”, a to w końcu, że spokojnie mogłoby stawić opór drugiemu dziecku, bo przecież jest większe i silniejsze od niego. To taka obawa, że wyrośnie człowiek, który nie będzie umiał o siebie się zatroszczyć, który sobie nie poradzi, z którym każdy zrobi, co zechce.
Obawa ta towarzyszy zwłaszcza rodzicom chłopców – mimowolnie nasiąkamy przekonaniem, że chłopiec powinien być waleczny i samodzielny.


Ta narracja jest kompletnie sprzeczna z naszym ewolucyjnym i biologicznym wyposażeniem. Jesteśmy stworzeni do bycia w grupach, do udzielania sobie wzajemnego wsparcia, do koregulacji, do stawania ramię w ramię. Nasza siła tkwi w społeczności. Kiedy odmawiamy dzieciom naszego wsparcia, zżymając się, że są takie niesamodzielne, wcale nie uczymy ich zaradności. Uczymy, że mają liczyć tylko na siebie. Że proszenie o wsparcie to słabość i powód do wstydu.

Wypuszczamy w świat ludzi zaciskających zęby do granic możliwości, nie nauczonych radości ze współzależności, chorych od dawania sobie rady.

Żadna skrajność nie będzie nam służyć. Ani załatwianie wszystkiego za dziecko, wyręczanie go i odbieranie sprawczości – ani umyślne wystawianie w stronę “poradź sobie, życie nie będzie rozpieszczać”.
Jeśli dziecko mówi: “Mamo, pomóż, boję się” – potraktujmy to poważnie, nie snując wizji, jakiego niezaradnego osobnika poślemy w dorosłość, tylko szukając rozwiązań na tu i teraz.
Nie chciałabym, aby mój mąż, słysząc moją prośbę o pomoc, gdy idę wieczorem przez ciemny parking i proszę, by asekurował mnie z okna, odpowiedział mi: “Radź sobie jakoś, życie jest twarde”.
I nie chcę podobnymi słowami karmić moich dzieci.

Człowiek nie rozwija się w strachu, bezradności i obezwładniającym stresie – tylko w komforcie, zaufaniu i poczuciu bezpieczeństwa. To wtedy uczy się radzić sobie z życiem coraz lepiej.


*więcej na ten temat w “Teoria poliwagalna” S. Porges

Foto: Unsplash